Για μία ακόμη φορά είχα προσκληθεί στο σπίτι του Habermas. Ήταν Τετάρτη, 11 Απριλίου 2018, ώρα 18.00 το απόγευμα. Οι σχετικές συνεννοήσεις είχαν γίνει από τον Ιανουάριο και τελικά μέχρι τις αρχές του Μαρτίου καταλήξαμε στην ημερομηνία, την οποία αναφέρω. Από την προηγούμενη, δηλαδή την Τρίτη, στο αεροδρόμιο των Αθηνών, είχα φροντίσει να έχω προμηθευτεί για δώρο ένα λίτρο λάδι από την Κρήτη, επειδή ήξερα πολύ καλά, ότι το ζεύγος Habermas χρησιμοποιεί αυτό το λάδι από τότε που βρισκόταν σε νεαρή ηλικία στην Κρήτη, για διακοπές με τον Löwenthath.
Πριν φθάσω στο σταθμό του Starnberg έτρεξα και αγόρασα μία αγκαλιά από τουλίπες. Αυτό το δώρο δεν ήταν από την Ελλάδα. Ήταν το δώρο που κάνω κάθε φορά στη σύζυγό του Jürgen Habermas, την Ute, όταν πηγαίνω στο σπίτι τους. Τελικά δεν πρόλαβα να πατήσω το πόδι μου στην αποβάθρα και είδα τον καθηγητή μου, αυτή τη φορά να με περιμένει και χωρίς δεύτερες κουβέντες, με το αυτοκίνητό του, το οποίο ο ίδιος οδήγησε και σε ένα τέταρτο φθάσαμε στο σπίτι του.
Ήταν ένα ζεστό απόγευμα του Απριλίου του έτους 2018 και το σπίτι των Habermas πάνω σ’ έναν λόφο στο προάστιο του Μονάχου που ονομάζεται Starnberg, φάνταζε στα μάτια μου ως το φιλοσοφικό ανάκτορο της οικουμένης. Η Ute, η γυναίκα του, μόλις δέχθηκε στην αγκαλιά της τις τουλίπες με τράβηξε από το χέρι και μου είπε: “εδώ αυτές οι τουλίπες που έχω δεν αντέχουν πια και εσύ, Theodor, μου έφερες την “άνοιξη”. Πράγματι στο σαλόνι της είχε τουλίπες οι οποίες έφθαναν στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους. Μόλις έβαλε στο τεράστιο βάζο τις δικές μου, τότε ολόκληρη η αίθουσα της υποδοχής απέκτησε εντελώς μία απόκοσμη διάσταση.
Τις μέρες εκείνες η διαμάχη ανάμεσα στη μέρα και τη νύκτα διαρκεί ώρες και επομένως θα έπρεπε και εμείς οι συνδαιτυμόνες να ενταχθούμε στο πραγματολογικό πλαίσιο της εποχής. Θα πρέπει να ομολογήσω, ότι μετά την πρώτη ώρα των αμοιβαίων αναγνωριστικών επικοινωνιακών επαφών, κατάλαβα, ότι για το δείπνο που θα ακολουθούσε, θα είμαστε μόνον εμείς οι τρεις: δηλαδή ο καθηγητής μου, Jürgen Habermas, η σύζυγός του, Ute Habermas, και ο συγγραφέας αυτού του κειμένου και μαθητής του, Θεόδωρος Γεωργίου. Αισθάνθηκα μία λυτρωτική ανακούφιση, επειδή τις προηγούμενες φορές στο σπίτι των Habermas ήμασταν πολλοί και άλλοι από άλλα μέρη.
Ας πω πρώτα για το φαγητό και μετά για τον διάλογο και τη συζήτηση. Το λάδι που τους πρόσφερα εννοείται, δεν μπόρεσε η Ute να το χρησιμοποιήσει. Αυτό που ήρθε στο τραπέζι όμως ήταν τα γερμανικά σπαράγγια! Ήταν εκείνη η εποχή (Απρίλιος και κάθε Απρίλιος) που η αγροτική Γερμανία παράγει σπαράγγια και όλα τα εστιατόρια και όλες οι ταβέρνες στα φαγητά τους έχουν ως πιάτο τα σπαράγγια. Τον Απρίλιο του 2018 έμεινα στη Γερμανία επί δεκαπέντε μέρες και συνέχεια έτρωγα σπαράγγια.
Αλλά εκείνο το βράδυ στο σπίτι των Habermas το κρέας με τα σπαράγγια είχε άλλη γεύση. Και άλλες αναφορές και άλλες παραπομπές. Ο διάλογος και η συζήτηση κορυφώθηκε από την επικείμενη επέμβαση του Trump στη Συρία, μέχρι την Ευρώπη, η οποία δεν μπορεί να υπερβεί τον τεχνοκρατικό εαυτό της.
Οφείλω να δηλώσω, ότι ο Jürgen Habermas δεν είναι φιλέλληνας, όπως π.χ. είναι ο Gunther Grass. Ούτε υποστηρίζει τους Έλληνες μ’ έναν λειτουργικό και ανταλλακτικό τρόπο. Δεν εντάσσει τον εαυτό του σε μία εργαλειακή λογική, όπως έκαναν πολλοί έλληνες επιστήμονες, οι οποίοι τον πλησίασαν.
Για τον Habermas δεν υπάρχει η Ελλάδα ως αιώνια και υπεριστορική οντότητα, αλλά ως ιστορική ενδεχομενικότητα και τυχαιότητα. Αυτή την άποψη, εξ άλλου, υποστηρίζω και εγώ: εάν και εφ’ όσον η σύγχρονη πολιτική κοινωνία σε αυτό τον τόπο αποκτήσει τη συνείδηση του αυτοπροσδιορισμού της, τότε τα περιεχόμενα αυτού του αυτοπροσδιορισμού δεν μπορεί παρά να είναι τα εξής: πρώτον, η παρούσα πολιτική κατάσταση έχει ιδέες και περιεχόμενα σε σχέση προς την ιστορική παράδοση του τόπου; Δεύτερον, η υφιστάμενη “ανθρώπινη συνθήκη” σ’ αυτόν τον τόπο έχει κάποια σχέση με το ιστορικό παρελθόν της; Και τρίτον, γιατί ο πολιτικός ορίζοντας της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας, κατά τα τελευταία χρόνια, εξαντλείται στα όρια των οικονομικών-τεχνοκρατικών μνημονίων;
Ο Habermas εκείνο το βράδυ στο σπίτι του, μολονότι έχει φθάσει στα 90 χρόνια της ζωής του, ήταν ένας δημιουργικός νους. Γεννήθηκε το έτος: 1929 και τον Απρίλιο του 2018 συμπλήρωνε 89 χρόνια ζωής. Ο διάλογος και η συζήτηση επί τέσσερις ώρες αφορούσε και στα τρέχοντα πολιτικά ζητήματα της οικουμένης, αλλά και σε όσα προβλήματα της φιλοσοφίας βρίσκονται υπό “κατασκευή”. Όπως π.χ. εάν έχουν επιλυθεί οι σχέσεις ανάμεσα στη φιλοσοφική σκέψη και τη μεταφυσική. Συζητήσαμε επί ώρες, ότι αυτή η σχέση είναι ένα διαχρονικό πρόβλημα, επειδή ο ίδιος ο ανθρώπινος νους ως ιστορικώς προσδιοριζόμενη οντότητα, κάθε φορά, κάθε ιστορική στιγμή, ανακατασκευάζει τα όρια, τα σύνορα ανάμεσα στην επιστήμη και τη μεταφυσική. Ωστόσο, επειδή η ανθρώπινη διάνοια είναι ενιαία και ταυτόχρονα ιστορική και πραγματολογική οντότητα, δεν μπορούν να υπάρξουν υπεριστορικές αρχές διαχωρισμού ανάμεσα στην επιστήμη και την μεταφυσική.
Για μένα τον μαθητή του Jürgen Habermas, εκείνο το βράδυ της 11ης Απριλίου 2018, στο σπίτι του, ήταν μία ακόμη ανακάλυψη ανθρώπινης και δημιουργικής επικοινωνίας. Επειδή στη σύντομη αυτή ημερολογιακή καταγραφή μου δεν επιθυμώ να γράφω υπερβολές, θα ήθελα μόνον να τονίσω ως τελικό επικοινωνιακό πνεύμα και ως τελικό συμπέρασμα από εκείνη την ανοιξιάτικη βραδιά το εξής σημείο: ότι στον κόσμο υπάρχουν και άτομα, με τα οποία ενώ δεν έχεις βιώματα παιδικής ηλικίας, αλλά μόνον επιστημονικές – θεωρητικές ανταλλαγές και επικοινωνίες ή ακόμη και ανθρώπινες επαφές, μπορείς τελικά να κατακτήσεις μ’ αυτά τα άτομα τον κόσμο των αγγέλων. Αυτή η επισήμανση ισχύει για τον Jürgen Habermas και για την Ute Habermas. Μ’ αυτούς ένιωσα, ότι χορεύω στον ουρανό. Ο χορός των σωμάτων και η σκέψη του πνεύματος είναι αδέλφια. Τους ευχαριστώ και τους δύο για το λαμπρό δείπνο εκείνης της βραδιάς.